Prof. Dr. Selim Tümkaya
Obezite şizofreni hastalarında sık görülen bir durumdur. Şizofreni hastalarında sağlıklı kişilere göre 4 kata kadar fazla obezite görüldüğü bildirilmiştir (Manu ve ark., 2015). Bu durumun birçok nedeninin olabileceği bildirilmektedir. Bu hastaların sağlıksız yaşam stilleri ve sağlık hizmetlerinden daha az yararlanmaları bu durumun nedenlerinden olabilir (Mazereel ve ark., 2020). Psikoz interlökün 1 beta, interlökin 6 ve tümör nekrozis faktör gibi inflamatuar maddelerin artması ile de obeziteye eğilim yaratıyor olabilir (Lee ve ark., 2022). Diğer taraftan bu hastalarda görülen genetik özellikler obeziteye neden oluyor olabilir. Yeni yapılan bir çalışma obezite ve şizofreniye eğilim yarattığı düşünülen genler arasında örtüşmeler olduğunu bildirmiştir. Bu çalışmada her iki durum ile ilişkilendirilen ortak 34 fonksiyonel gen ve 27 ortak tek nükleotid polimorfizmi tanımlanmıştır (Yu ve ark., 2023).
Şizofrenide görülen obezitenin sık görülen nedenlerinden birisi bu hastalıkta kullanılan atipik antipsikotik ilaçlardır. Olazapin ve klozapin atipik antipsikotik ilaçlar içinde en fazla kilo aldıran ilaçlar olarak bilinmektedir. Ketiapin, risperidon, paliperidon ağırlık artışı için orta derecede riskli olan atipik antipsikotik ilaçlardandır. Aripiprazol, amisülpiridin ise bu yan etkiye daha az neden olduğu düşünülmektedir. Bu ilaçlarla görülen kilo artışının özellikle tedavinin ilk haftalarında hızlı olduğu, bir yıl kadar devam ettikten sonra azaldığı bilinmektedir. İlk haftalardaki hızlı kilo artışı sonraki kilo alımı ve metabolik anormallikler için önemli bir göstergedir. (Mazereel ve ark., 2020). İkinci kuşak antipsikotik ilaçlar histamin, serotonin ve dopamin antagonisması ile glukoz, lipit ve iştah regülasyonunu bozucu etkiyle kilo alımına neden olabilirler. Ayrıca bu ilaçların monoaminerjik sistemler aracılığı ile iştahı arttıran nöropeptid Y de artışa ve iştahı azaltan proopiomelanokortinde azalmaya neden oldukları da bilinmektedir (Lee ve ark., 2022). Antipsikotik ilaçların yaptığı sedasyon da kalori harcanmasını azaltarak kilo alımına katkıda bulunuyor olabilir. Diğer taraftan genetik faktörler antipsikotiklere bağlı kilo alımında %60-80 oranında etkilidir. Yapılan çalışmalar antipsikotiklere bağlı kilo alımında serotonin ve dopamin reseptörleri, BDNF, insülinle indüklenen gen, melanokortin 4 reseptörü, sinaptozomal ilişkili protein, leptin, grelin ve mitokondriyal genler gibi gıda alımı ve vücut ağırlığının hipotalamik kontrolünde rol oynayan proteinleri kodlayan çeşitli genlerde polimorfizmlerin rol oynadığını göstermektedir (Mazereel ve ark., 2020).
Şizofrenide görülen obezite ile baş etmede yaşam şekli değişikliklerini teşvik etmenin, psikoeğitimin, tedaviye topiramat veya aripiprazol eklemenin etili olabileceğini gösteren bazı kanıtlar mevcuttur (Mazereel ve ark., 2020). Diğer taraftan metforminin tedaviye eklenmesinin küçük de olsa bir etkisinin olacağı bildirilmektedir (Ellul ve ark., 2018).
