Prof. Dr. Ömer Aydemir

Önceki içerikte anksiyetenin değerlendirilmesi ele alınmış ve anksiyete bozukluklarının değerlendirilmesinin özgül belirti örüntüsü nedeniyle farklılıklar içerdiğinden söz edilmiştir. Anksiyete bozukluklarının önceki DSM sürümlerine göre DSM-5 ile beraber bazı değişiklikler olmuş ve obsesif-kompulsif bozukluk, ilişkili bozuklukların altına ve travma sonrası stres bozukluğu da, ilişkili bozuklukların altına taşınmıştır. Böyle DSM-5 anksiyete bozuklukları altında panik bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu, özgül fobiler, sosyal anksiyete bozukluğu gibi temel anksiyete bozuklukları yer almaktadır.

Daha önceden en yaygın kullanılan ve anksiyete bozukluklarının değerlendirilmesinde temel araç olarak kabul edilen ölçekler HAM-A, Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği (HAD), Spielberger Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri (STAI) iken zaman içinde özgül anksiyete bozukluklarına yönelik özgül ve duyarlı ölçeklerin geliştirilmesiyle Panik Bozukluğu Şiddet Ölçeği (PDSS), Yaygın Anksiyete Bozukluğu Ölçeği (YAB-7), Yale Brown Obsesyon Kompulsiyon Ölçeği (Y-BOCS), Liebowitz Sosyal Fobi Ölçeği (LSFÖ) gibi değerlendirme araçları ön plana çıkmıştır (Balon 2007).

Özgül anksiyete bozukluklarının değerlendirilmesi amacıyla boyutsal değerlendirme daha kullanışlıdır (Shear ve ark. 2007). Buna göre üç yaklaşım bulunmaktadır: (i) özgül anksiyete bozukluklarının çekirdek belirtilerinin değerlendirilmesi; (ii) anksiyetenin bileşenleri ile ilgili oluşturulan boyutların değerlendirilmesi; ve (iii) spektrum kavramını dikkate alan karma yaklaşım. Örneğin boyut yaklaşımları içinde ele alınan boyutlar arasında panik atakları, endişeli beklenti, beklenti anksiyetesi, kaçınma davranışı, yeti yitim ve engellilik, olumsuz duygulanım yer almaktadır.

Panik Bozukluğu Şiddet Ölçeği (PDSS) agorafobili veya agorafobisiz panik bozukluğu tanısı konmuş hastalarda panik bozukluğa ait çekirdek belirtilerin değerlendirilmesini, belirtilerin düzeyinin ve şiddetinin değişiminin ölçülmesini sağlamaktadır. Görüşmecinin değerlendirdiği dörtlü Likert tipi 7 maddeden oluşmaktadır ve panik atağı sıklığı, panik atakları sırasındaki zorlanma, beklenti anksiyetesinin şiddeti, agorafobik kaçınma, panik atağıyla ilgili duyumlardan kaçınma, işlevsellikte bozulma/aksama gibi alanlar değerlendirilmektedir. PDSS’nin Türkçe formunun uyarlaması Monkul ve arkadaşları (2004) tarafından yapılmıştır.

Yaygın Anksiyete Bozukluğu – 7 (YAB-7) ölçeği gerek psikiyatrik hastalığı olanlarda, gerek tıbbi hastalığı olanlarda gerekse birinci basamak sağlık kurumlarına başvuran hastalarda kısa ve kolay biçimde yaygın anksiyete belirtilerini taramaya yaramaktadır. Dörtlü Likert tipi değerlendirme sağlayan yaygın anksiyete bozukluğuna ait özbildirime dayalı yedi belirti içermektedir. Ölçek bilişsel, davranışsal ve duygusal belirtilere ağırlık vermektedir. Türkçe formunun uyarlama çalışmasını Konkan ve arkadaşları (2013) yapmışlardır.

Yale Brown Obsesyon Kompulsiyon Ölçeği (Y-BOCS) obsesif kompulsif belirtilerin türüne, şiddetine, hastaların bu belirtilerle ilgili yaşadıkları direnme, zorlanma gibi özelliklere odaklanmaktadır. Önce Semptom Kontrol Listesi ile belirtiler saptanır, ardından görüşmecinin değerlendirdiği 19 madde ile puanlama yapılır. İlk beş madde obsesyonlar, ikinci beş madde ise kompulsiyonlar için sorgulama sağlamaktadır. Ardından gelen dokuz madde ise obsesif-kompulsif psikopatolojinin genel özelliklerine odaklanmaktadır. Türkçe formunun ilk güvenilirlik çalışması Karamustafalıoğlu ve arkadaşları (1993) tarafından yapılmış olsa da, kapsamlı güvenilirlik ve geçerlilik çalışmasını Tek ve arkadaşları (1995) tamamlamışlardır.

Liebowitz Sosyal Fobi Ölçeği (LSFÖ) sosyal etkileşim veya performans durumlarında sosyal kaygı bozukluğuna ait korku ve/veya kaçınma düzeylerini belirlemek üzere hazırlanmıştır. Toplam 24 madde dörtlü Likert tipinde ayrı ayrı kaygı ve kaçınma alt başlıkları için değerlendirilir. Sosyal kaygıya ait duygusal, bilişsel ve davranışsal belirtilere odaklanmaktadır. Her belirti için oluşturduğu kaygı ve yarattığı kaçınma ayrı ayrı puanlanır ve sonuçta iki ayrı boyutta puanlama sağlar. Türkçe formunun uyarlama çalışması Soykan ve arkadaşları (2003) ile Dilbaz (2001) tarafından tamamlanmıştır.

Anksiyete Ölçekleriyle Tedavi Sonucunu İzleme

Anksiyete ölçekleri değişimi ölçmede duyarlı olsalar bile, standartların belirlenmesi, kesme puanlarının oluşturulması, iyileşen hastalarla düzelme düzeyinin saptanması gibi alanlarda yeterince çalışma yoktur. En açık çalışmalar obsesif-kompulsif bozuklukta Y-BOCS kullanılarak yapılmıştır ve buna göre tedaviye yanıt ölçütü olarak %35 oranında bir puan azalması ölçüt kabul edilmiştir. Düzelme için ise 14 puan ve daha düşük puan alma en iyi öngörücüdür. Diğer yandan işlevsellik ile beraber tam iyileşme için ise 12 puan ve daha düşük puan alma kabul edilmiştir (Farris ve ark. 2013). Yaygın anksiyete bozukluğu için HAM-A ile 7 puan düzelme ölçütü olarak kesme puanı kabul edilmektedir ancak HAM-A ile ilgili sorunlar yukarıda ele alınmıştır (Destoop ve ark. 2013). Panik bozukluğu için ise düzelme ölçütü olarak PDSS’de puan azalması yerine bozukluk ölçütlerini artık karşılamama ya da panik atağı geçirmeme olarak tercih edilmektedir.