Prof. Dr. Selim Tümkaya
Geleneksel olarak şizofreninin semptomları pozitif ve negatif semptomlar olarak iki grupta incelenmektedir. Klinik pratikte negatif semptomları tedavi etmek pozitif semptomları tedavi etmekten çok daha zordur. Bir şizofreni hastasında pozitif semptomların daha ön planda olması iyi prognoz kriteri iken, negatif semptomların ön planda olması kötü prognoz kriteri olarak kabul edilmektedir. Yapılan çalışmalar şizofreninin negatif semptomlarının kötü işlevsel sonuçlar ve yaşam kalitesine pozitif semptomlardan daha fazla katkıda bulunduğunu bildirmektedir. Bu nedenlerle negatif semptomların tedavisi birçok şizofreni hastaları ve bu hastaların yaşadığı toplum için karşılanmamış çok önemli bir ihtiyaçtır (Marder ve Umbricht, 2023).
Beyin dokusunun elektriksel olarak uyarımının noninvaziv yöntemlerle yapılabildiğinin anlaşılması ile son dönemlerde bu yöntemlerin psikiyatrik hastalıklarda kullanımının araştırılması hız kazanmıştır. Transkranial Magnetik Stimülasyon (TMS) birçok psikiyatrik hastalığın tedavisinde ekinliği araştırılmakta olan bir tedavi yöntemidir. Bu tedavi günümüzde FDA onaylı tedavi olarak depresyon, obsesif kompulsif bozukluk, sigara bağımlılığının tedavisinde kullanılmaktadır. Bu psikiyatrik bozukluklarda etkili olduğunun gösterilmiş olması TMS’nin başka psikiyatrik bozukluklarda etkilerinin araştırılmasına motivasyon olmuştur. Bu araştırma alanlarından bir tanesi de şizofrenide görülen negatif semptomlardır (Rosson ve ark 2022).
2014 yılında yayınlanan bir kılavuzda sol dorsolateral prefrontal kortekse yüksek frekanslı TMS uygulanmasının B seviyesinde etkili (muhtemel etkili) olduğu bildirilmiştir (Lefaucheur ve ark 2014). Buna rağmen bu kılavuzdan bir yıl sonra yapılmış olan 145 şizofreni hastasının alındığı bir çalışma gibi bu bölgeye yapılan yüksek frekanslı TMSs protokolünün plalsebodan farklı olmadığını rapor eden çalışmalar olduğu akılda tutulmalıdır (Wobrock ve ark 2015). İlk dönemlerde yapılan TMS çalışmalarında frekansı 20 Hz’ e kadar olan uyarılar kullanılırken, son dönemde yapılan çalışmalarda geleneksel TMS tedavisinin süresini kısaltan Theta Burst Stimulasyon (TBS) adı verilen 50 Hz ve üzeri uyarılar kullanılmaya başlanmıştır.
2019 yılında yayınlanan bir çalışma serebellum ile sağ dorsolateral prefrontal korteks arasındaki konnektivite bozukluğunun şizofrenideki negatif semptomlar ile ilişkili olabileceğini bildirmiştir (Brady ve ark 2019). Bu çalışma bu beyin bölgeleri arasındaki konnektiviteyi modüle etmeyi hedefleyen TMS çalışmalarının son zamanlarda artmasına neden olmuştur. Zhu ve arkadaşları (2021) çok merkezli, çift kör, plasebo kontrollü çalışmalarında serebelluma uygulanan aktive edici intermittant TBS’ nin (iTBS) negatif semptomları anlamlı olarak azalttığını bildirmişlerdir. Bu çalışmada TBS etkisinin en belirgin olduğu zamanın tedavinin bitiminden 24 hafta sonra olması dikkat çekicidir. Fakat aynı yıl yayınlanan başka bir çalışma serebelluma uygulanan iTBS nin negatif semptomlar üzerinde etkinliğinin olmadığını bildirmiştir (Chauhan ve ark 2021).
Bu alanda yapılan çalışmalar şizofreninin negatif semptomları için TMS kullanımının ümit vaat ettiğini göstermiştir. Buna rağmen yapılmış olan çalışmaların sonuçları arasında bazı tutarsızlıklar mevcuttur. Bu tutarsızlıkların bir nedeni bu çalışmalarda kullanılan TMS protokollerinin birbirinden farklı olması olabilir. Örnek olarak bu çalışmalarda kullanılan koiller, atım frekansı, atım sayıları uyarının uygulandığı beyin bölgeleri birbirlerinden farklılıklar göstermektedir. Çalışmaların sonuçları arasındaki farklıkların diğer bir nedeni TMS’ nin negatif semptomlar üzerine olan etkinliğinin zayıf olması olabilir. Bu şekilde zayıf olan bir etki başka faktörlerin de etkisiyle bazı çalışmalarda istatistiksel bir anlamlılık oluşturmuyor olabilir. Ayrıca yapılan çalışmaların genellikle küçük, plasebo grubu olmayan çalışmalar olduğu da göz önünde tutulmalıdır.
Şizofreninin negatif semptomlarının tedavisinde TMS kullanımı literatürde hala sıcak bir konudur. Yeni çalışmaların yapılması ile TMS’nin bu alandaki etkinliği daha iyi anlaşılacaktır.
