Prof. Dr. Selim Tümkaya
Psikoz ortaya çıkış mekanizması ve nedeni henüz tam olarak bilinemeyen bir durumdur. Psikotik bozukluklarda bir biyobelirteç bulmak için birçok çalışma yapılmaktadır. Böyle biyobelirteçlerin bulunması psikotik bozuklukların hem tanısında hem de etiyolojisinin aydınlatılmasında önemli bir adım olacaktır. Psikozda aday biyobelirteçlerden bir tanesinin hipokampusta hacim azalması olduğu düşünülmektedir (Mirzakhanian ve ark., 2014).
Hipokampus bellek süreçlerinde önemli işlevleri olan bir beyin bölgesidir ve psikoz hastalarında hipokampus hacminde azalma olduğu bilinmektedir (Haijma ve ark., 2013). Bu hacim azalmasının hem kronik psikoz hastalarında hem de yeni tanı konulmuş olan hastalarda görüldüğü bildirilmiştir (Adriano ve ark., 2012). Yapılmış olan çalışmalar bu hacim düşüklüğünün büyükten küçüğe doğru sırasıyla kronik psikoz hastalarında, erken dönem psikoz hastalarında ve şizofreniform bozukluğu olan hastalarda görüldüğünü göstermiştir (McHugo ve ark., 2020). Bu patern psikoz hastalarında hipokampus atrofisinin hastalığın başından kronikleşme sürecine kadar progresif olarak arttığını düşündürmesine rağmen, yapılmış olan bir metaanaliz çalışması bu çıkarımı doğrulamamaktadır (Olabi ve ark., 2011). Yine klinik olarak psikoz için yüksek riskli olan kişilerde de hipokampal atrofinin olduğunu bildiren çalışmalar olmasına rağmen, son dönemde yapılmış olan bir metaanaliz çalışması bu bulguyu desteklememiştir (Hinney ve ark., 2021). Hipokampus genel olarak subikulum, dentat girus ve kornu ammonis şeklinde alt bölgelere ayrılabilir (Wael ve ark., 2018). Hipokampustaki hücrelerin %90’ı glutamaterjik nöronlardan oluşmaktadır ve bu durum hipokampusun nöroplastisite kabiliyetinin yüksek olmasını sağlamaktadır. Hipokampustaki hücrelerin %10 u ise kolayca uyarılan pyramidal glutamaterjik nöronların kontrolünü sağlayan inhibitör GABAerjik nöronlardır. Şizofrenide yapılan çalışmalar glutamaterjik nöronların sayılarının normal olduğunu, GABAerjik nöronların ise azaldığını bildirmiştir (Briend ve ark., 2020). İlk epizod psikoz hastalarında yapılmış olan bir çalışmada psikoz hastalarının sağlıklı kişilere göre hipokampusun kornu ammonis ve subikulum bölgelerinde atrofi olduğu bildirilmiştir. Ayrıca bu çalışmada tedavi edilmemiş psikoz süresinin hipokampus volümü ile ilişkili olduğu rapor edilmiştir (Briend ve ark., 2020).
Cao ve Cannon (2020) kornu ammonisin 1. bölgesinin (CA1) hipokampusun erken dönemde etkilenen bölgelerinden biri olduğunu ve bu bölgenin işlenmiş ve entegre edilmiş bilginin entorinal korteks ve neokortekse gönderilen bölge olduğuna dikkat çekmişlerdir. Yazarlar psikoz hastalarında uyumsuzluk dedektörü gibi çalışan bu bölgede görülen bozukluğun bilişsel hataların yakalanamamasına neden olabileceğini ileri sürmüşlerdir.
Sonuç olarak psikozda hipokampus volüm azalması literatürde birçok desteği olan bir bulgudur ve bu bulgunun psikoz patofizyolojisi ile ilişkisi aydınlatılmayı bekleyen önemli bir araştırma alanıdır.
