Metamfetamin (MA), amfetaminlerden elde edilen sentetik bir maddedir. Amfetaminden daha uzun bir yarı ömre sahiptir ve güçlü psikostimülan etkisi nedeniyle oldukça bağımlılık yapıcıdır. Dünya çapında yaygınlığı %0,6 olarak bildirilirken (UNODC 2022), Türkiye’de 2021 yılında tedavi merkezlerine başvuran madde kullanıcılarının %15,3'ünün, 2022 yılında ise %25,6'sının MA kullandığı bildirilmiştir (TUBİM 2022). Ayrıca Türkiye’de 2021'de madde kullanımına bağlı 270 ölümün %28,1'inin eroinden kaynaklandığı saptanmışken bu oran MA’den kaynaklanma oranı  %46,3 olarak bildirilmiştir (TUBİM 2022). Türkiye'de madde kullanıcıları arasında MA kullanımı ve buna bağlı ölüm oranları artmaktadır. Bu nedenle MA kullanımı önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir (Turan ve ark. 2023).

MA maruziyetinin ciddi psikiyatrik bozukluklara yol açtığı bilinmektedir (McKetin ve ark. 2019). Metamfetamin kullanım bozukluğu (MKB) olan kişilerde nöroinflamasyon ve buna bağlı olarak tedaviye dirençli psikoz, nörodejenerasyon ve bozulmuş bilişsel işlevler gözlenmektedir (Turan ve ark. 2023). Ayrıca, MKB'lu bireylerde komorbid duygudurum bozuklukları, psikotik bozukluklar ve anksiyete bozuklukları ile saldırganlık ve intihar riski de önemli ölçüde artar (Marshall ve Werb 2010; Turan ve ark. 2023).

Bağımlılıkta depreşme (relapse), bir süre sonra madde kullanımına geri dönmeyi ifade eder. MKB olanlarda aşerme ve depreşme oranları yüksektir. MA kullanıcıları için yoksunluk süresi en az beş hafta sürerken, kullanıcılar özellikle yoksunluğun 7-14. günlerinde depreşmeye karşı daha savunmasızdır (Zorick ve ark. 2010). MA'nın yoksunluk dönemlerinde yüksek depreşme oranları nedeniyle, tedavinin sürekliliği sağlanamaz. Sonuç olarak, MA'nın toksik etkilerine maruz kalan hastaların morbidite ve mortalitesi artmaktadır (Marshall ve Werb 2010; Turan ve ark. 2023).

MA kullanımı dünya çapında önemi giderek artan bir sağlık sorunuyken, MKB olan olguları değerlendiren ölçüm araçlarının sayısı sınırlıdır. Çin'de Xu ve arkadaşları (2021), zorunlu arındırma sonrası depreşme riskini belirlemek için 438 gönüllü MA kullanıcısı ile çalışarak MKB olanlar için Relaps Riski Değerlendirme Ölçeği'ni (Risk of Relapse Assessment Scale - RRAS) geliştirdi. Xu ve arkadaşları (2021) MKB olan bireylerde depreşmeyi önlemek için metamfetamin depreşme riskinin teorik çerçevesinin daha iyi anlaşılması gerektiğini ve MKB kullanan vakaların tedavisinde daha başarılı olacakları için bu ölçüm aracını geliştirdiklerini belirtmişlerdir.

Araştırma sonucunda RRAS'nin Cronbach alfa değerlerinin ölçeğin tamamı için 0.92, alt ölçekler için 0.71ile 0.88 aralığında olduğu değerlendirilmiş olup, ölçme aracı üç faktörden oluşan (MA aşerme [craving], sosyal tanınma [social recognition] ve MA'e karşı tutum [attitude towards MA]) geçerli ve güvenilir bir ölçme aracıdır. Ölçek, her soru 1 ile 5 arasında puanlanan 16 sorudan oluşan, özbildirimli Likert tipi bir ölçektir. Katılımcılar soruları 1 (Hiç katılmıyorum) ile 5 (Tamamen katılıyorum) arasında puan vererek değerlendirmektedir. Bu sonuçlarla RRAS'ın Çin'deki MA kullanıcıları arasında depreşme olasılığını değerlendirmek için geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu bildirildi (Xu ve ark. 2021).

Ölçek Türkçe’ye Turan ve arkadaşları (2023) tarafından kazandırılmıştır. Ölçeğin Türkçe çevirisinde ters puanlanan maddeler düzleştirilerek yeniden düzenlenmiştir. Ayrıca 16 maddeden oluşan orijinal ölçekten 2 madde atılarak (2. ve 13. maddeler) Türkçe versiyonu 14 maddeden oluşmuştur. MA aşerme (1 ila 7. maddeler), sosyal tanınma (8 ila 11. Maddeler) ve MA'e karşı tutum (12 ila 14. maddeler) şeklinde 3 alt boyuttan oluşmaktadır. RRAS'nin iç tutarlılık değerleri incelendiğinde Cronbach's alfa değerinin 0.90 olduğu, alt ölçeklerin değerlerinin ise 0.72 ile 0.90 arasında değiştiği saptanmıştır. Ölçekten ve tüm alt ölçeklerinden alınan yüksek puanlar, depreşme riskinin arttığını gösterir. Ölçüm aracından alınabilecek puanlar 14-70 aralığında değişmektedir. Bu çalışmanın sonucu, RRAS'ın Türkçe'de MA depreşme riskini değerlendirmek için geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olduğunu göstermektedir.

Metamfetamin kullanıcılar için Relaps Riski Değerlendirme Ölçeği

Aşağıda kişilerin metamfetamin kullanımı ile bağlantılı özelliklerine yer verilmiştir. Her soruyu dikkatlice okuyunuz ve sizi tanımlayan seçeneği işaretleyiniz.