Prof. Dr. Cüneyt Evren

Esrar kullanımı ve esrar kullanım bozukluğu etiyolojisinde genetik etki ve psikolojik öğrenme süreçleri dışında riskler ve koruyucu faktörler bulunmaktadır.— Esrar kullanımı ve esrar kullanım bozukluğu (EKB), diğer madde kullanımı ve madde kullanım bozukluklarına (MKB) benzer risk faktörlerine sahiptir. Örneğin, bir bireyin ailesi ya koruyucu (örn; açık kuralları, rolleri, iletişimi ve bireysel desteği olan) ya da bir risk faktörü (örn; ebeveynlerin ayrılması, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveynsiz büyüme, travmatik olaylar ve çatışmalarla dolu aile yaşamı koşulları) olabilir. EKB riskini artıran diğer faktörler ebeveynlerin madde kullanması, madde kullanımına karşı hoşgörülü tutumlar, ruhsal bozukluklar, zayıf ilişkiler ve olumsuz çocuk yetiştirmedir. Ergenlerde akran madde kullanımı, tutum ve davranışları önemli bir role sahiptir. Psikososyal risk faktörleri arasında sosyal dezavantaj, erken başlangıçlı davranış zorlukları ve olumsuz akran ilişkileri, evden uzaklaşma, eğitimi bırakma, davranışsal sapmalar ve şiddet eylemleri yer almaktadır. Olumsuz yaşam olaylarının sayısı ve türü aynı zamanda EKB görülme sıklığının bağımsız belirleyicileridir (Connor ve ark. 2021; Öztürk-Sarıkaya 2019).

Bir ergende ne kadar çok risk faktörü varsa, genç yetişkinlikte EKB tanısı alma riski de o kadar artar. Bir bireyin EKB riski ayrıca kültürel normlar, değerler, kurallar ve fiyat, esrarın bulunabilirliği ve arzı ile esrar politikası, mevzuat, kovuşturma, önleme ve tedaviye erişimden etkilenebilir. Antisosyal davranış, yenilik arayışı ve dürtüsellik gibi kişilik özellikleri ve mizacın da esrar kullanımına ve EKB'na karşı hassasiyette rolü olabilir (Connor ve ark. 2021; Öztürk-Sarıkaya 2019).

Düşük riskli esrar kullanımı.—Düşük riskli esrar kullanım kılavuzu, esrarın yasallaştırılmasının ardından halka ve sağlık hizmeti sağlayıcılarına bilgi kaynağı olarak 2017 yılında Kanada sağlık kuruluşları tarafından onaylanmıştır (Fischer ve ark. 2017). Bu kılavuz 2022 yılında yenilenmiştir (Fischer ve ark. 2022). Kılavuz alkol, beslenme veya cinsel davranış için geliştirilen düşük risk kılavuzlarına benzer on öneriden oluşmaktadır (Tablo 1). Yönergeler, esrar kullanmama yönündeki tavsiyeye rağmen esrar kullanmaya devam eden bireylerin, EKB dahil olmak üzere zararları en aza indirecek şekilde kullanımlarını değiştirmeye hazır olabileceklerini varsaymaktadır.

Tablo 1. Düşük riskli esrar kullanım kılavuzları (Fischer ve ark. 2022).

Genel Önlem A: Esrar kullanan kişilerin (EKK) esrar kullanımının evrensel olarak güvenli bir düzeyinin bulunmadığını bilmek; dolayısıyla esrar kullanımından kaynaklanan herhangi bir zarar riskinden kaçınmanın tek güvenilir yolu esrar kullanımından kaçınmaktır.

Öneri #1: Gelişimle ilgili zararlara karşı hassasiyetleri azaltmak için esrar kullanımına başlanması ergenliğin sonlarına veya ergenliğin tamamlanmasına kadar ertelenmelidir.

Öneri #2: EKK, 'düşük etkili' esrar ürünlerini, yani ideal olarak daha düşük toplam THC (Δ9-tetrahidrokanabinol) içeriğine veya yüksek CBD (kannabidiol)/THC içerik oranına sahip kenevir ürünlerini kullanmalıdır.

Öneri #3: Mevcut tüm ana kullanım şekli seçenekleri bir miktar zarar riski taşır; PWUC esrar 'sigara içmekten' kaçınmalı ve akciğer sağlığının korunması için alternatif kullanım yolları kullanmalıdır.

Öneri #4: Kullanım inhalasyon yoluyla gerçekleşirse, EKK "derin inhalasyondan", uzun süreli nefes tutmadan veya benzer inhalasyon uygulamalarından kaçınmalıdır.

Öneri #5: EKK sık (örneğin günlük veya hemen hemen her gün) veya yoğun (örneğin aşırı miktarda) esrar kullanımından kaçınmalı ve bunun yerine kendilerini daha az sıklıkta veya ara sıra kullanımla sınırlamalıdır.

Öneri #6: Koşulların izin verdiği durumlarda EKK, yasal ve kalite kontrollü esrar ürünleri ve cihazları kullanmalı.

Öneri #7: Bilişsel performansta bozulma yaşayan EKK, esrar kullanımının yoğunluğunu (örneğin, sıklık/güç) geçici olarak askıya almayı veya önemli ölçüde azaltmayı düşünmelidir.

Öneri #8: EKK, akut yetersizlik ve yaralanma veya ölüm de dahil olmak üzere kazaya karışma riskinin yüksek olması nedeniyle, esrarın etkisi altındayken motorlu araç veya makine kullanmaktan kaçınmalıdır; ancak yetersizliğin şiddeti ve süresi birçok faktöre bağlı olarak değişir.

Öneri #9: Hamile kalma niyetinde olan kişilerin ve hamile veya emziren kadınların, sırasıyla hamilelik sürecine ve bebeklerin sağlığına zarar verme konusundaki olası riskleri azaltmak için esrar kullanımından kaçınmaları akıllıca olacaktır.

Öneri #10: EKK, diğer psikoaktif maddeleri esrar kullanımıyla birleştirirken genel dikkatli davranmalıdır.

Öneri #11: Bazı belirli insan grupları, biyolojik yatkınlıklar veya eşlik eden hastalıklar nedeniyle esrar kullanımına bağlı sağlık sorunları açısından yüksek risk altındadır. Buna göre (ve muhtemelen tıbbi tavsiye üzerine) esrar kullanımından kaçınmalı veya esrar kullanımında ayarlama yapmalıdırlar.

Öneri #12: Esrar kullanımından kaynaklanan olumsuz sağlık sonuçlarına ilişkin risk faktörlerinin birleşimi, ciddi zararların yaşanma olasılığını daha da artırır ve bundan kaçınılmalıdır.

Genel Önlem B: Esrarın sık kullanımı ve özellikle uzun süreli yoğun kullanımı, tedavi gerektirebilecek 'esrar kullanım bozukluğuna' (EKB) yol açabilir

Genel Önlem C: EKK, başkalarına zarar verebilecek esrar kullanımından kaçınma konusunda sosyal sorumluluk göstermelidir.

Kılavuzun 2017 versiyonunda yer alan ek önlem uyarıları aşağıdaki gibidir.

• Bonzai ve Jamaica gibi sentetik kenevir ürünlerinden kaçınılmalıdır

• Yanmış esrar içmekten kaçının ve buharlaştırıcılar, e-sigara cihazları ve yenilebilir ürünler dahil daha güvenli inhalasyon yöntemlerini seçin

• Sık veya yoğun kullanımdan kaçının ve tüketimi haftada 1 gün veya hafta sonları veya daha az gibi ara sıra kullanımla sınırlandırın.

• Esrar kullandıktan sonra en az 6 saat boyunca araç veya başka makine kullanmayın. Sigara ya da alkol ile esrarın birleştirilmesi bozukluğu artırır ve bundan kaçınılmalıdır

• Kişisel veya ailesel psikoz veya madde kullanım bozukluğu öyküsü olan kişiler ve hamile kadınlar esrar kullanmamalıdır.

• Esrar kullanımına ilişkin risk faktörlerinin sayısı da önemlidir. Çoklu yüksek riskli davranışlar, olumsuz sonuçların olasılığını veya ciddiyetini artıracaktır