Beyin Sağlığı Uzman Görüşü Depresyon 22 Şub, 2024 Okuma Zamanı: 5 mins

Antidepresan Tedavi ve İşlevsellik

Prof.Dr.Cengiz Akkaya

         Depresyonun çekirdek belirtilerindeki düzelmenin tespiti, kısa sürede ve daha kolay ulaşılabilen bir hedef olduğu için antidepresanların klinik etkinliğini ölçmeyi hedefleyen çalışmalar, araştırılan antidepresanın etkinliğinin ispatı için çalışma sonuçlarını respons ve remisyon ölçütlerine dayandırmayı daha maliyet etkin bir yöntem olarak kabul etmişlerdir. Ancak ilerleyen yıllar ve antidepresan tedavi ile artan klinik deneyimler gerçek iyileşmenin, beynin nörogenezisi ile doğrudan bağlantılı olan işlevselliğin ölçülmesi ile tespit edilebileceğini biz klinisyenlere göstermiştir. Ancak bu daha zahmetli ve uzun süre gerektiren bir hedef olması sebebiyle çok daha yüksek maliyetli araştırılmaların yapılmasını gerektirmektedir. Bu nedenle ilaç sanayii bu durumu uzun süre boyunca yâdsıma eğilimi içerisinde olmuştur. Çünkü bu tür uzun soluklu çalışmalar yalnızca maliyetli değil, aynı zamanda da riskli çalışmalardırlar. Lakin depresyonun çekirdek belirtilerini gideren her antidepresan, işlevsellik kaybının giderilmesi üzerinde aynı olumlu etkiyi gösteremeye bilmektedir. Ayrıca depresyona cevabı respons ve remisyon parametreleri üzerinden değerlendiren çalışmaların, antidepresanların klinik etkinliklerini birbirlerinden ayırmada yetersiz kaldığı görülmektedir. Ancak hayat kalitesi ve işlevsellik düzeylerinin ölçüldüğü klinik çalışmalar, antidepresanlar arasındaki etkinlik farklılıklarının tespitinde daha faydalı olmaktadırlar (Healy, 2000; Tranter ve ark, 2002).

Antidepresanların, MDB’a bağlı olarak gelişen işlevsellikteki bozulma üzerine olumlu etkileri olduğu bilinmektedir (Cao ve ark, 2022). Ancak antidepresanların, işlevsel kaybı üzerine olumlu etkisinin depresif belirtiler üzerine olan etkilerinden bağımsız olup olmadığı ise hala üzerinde tartışılan bilinmezler arasındadır (Bosc ve ark, 1997; Dubini ve ark, 1997a; Dubini ve ark, 1997b). Antidepresanların işlevsellik üzerine farklı etkiler gösterip göstermediği ve bu farklılığının antidepresanların hangi farklı etki düzenekleri ile ilişkili olduğu üzerinde kafa yorulan konulardandır. Noradrenerjik sistemin enerji artışı, buna karşın serotonerjik sistemin ise duygu durumundaki değişimlerle bağlantılı olduğu yönünde bir takım bilimsel delillerin bulunmasına rağmen bu nörotransmitter sistemlerin etkiledikleri fonksiyonların neler oldukları hala tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu durum muhtemelen bu iki sistemin birbirleriyle birçok farklı düzenek üzerinden kurdukları girift ilişki ve etkileşimler nedeniyledir. Serotonerjik ve noradrenerjik sistemlerin işlevsellik üzerine farklı ve ortak etkileri olduğu düşünülmektedir (Paykel, 1998; Healy, 1998; Healy ve Healy 1998). Ancak noradrenerjik sistem üzerinde etkili olan antidepresanların depresyona bağlı işlev kaybının giderilmesi açısından, serotonerjik sistem üzerinden etki eden antidepresanlara üstünlüğü olduğu iddia edilmektedir (Tranter ve ark, 2002; Massana, 1998). Bununla birlikte son çalışmalar ile, serotonin ve noradrenalin gerialımını beraber engelleyen ajanların işlevsellikteki bozulma üzerine daha olumlu bir etkisi olduğu tespit edilmiştir (Cao ve ark, 2022).

Birçok nörotransmitter sistemleri ile doğrudan ve dolaylı yollarla etkileşime girerek güçlü bir antidepresan etkisi oluşturan vortioksetin, kendisine özgü olan bir multimodal etki düzeneğine sahiptir. Vortioksetin hipokampal alanda brain-derived neurotrophic factor (BDNF) düzeyini attırarak, MDB’da depresif belirtiler üzerine etkisinden bağımsız olarak bilişsel yetilerde iyileşmeye sebep olmaktadır. Bilişsel yetilerde iyileşme, nörogenez ve beynin plastik yapısında düzelme ile dolayısıyla da hayat kalitesi ve işlevsellikle doğrudan bağlantılıdır (Zejun ve ark, 2023; McIntyre ve ark, 2015). Son dönemde yapılmış çalışmalarda bu bilgiyi destekleyecek şekildedir. Vortioksetin yapılan 15 randomize kontrollü çalışmada, MDB’da işlevselliğin geri kazanımında olumlu etkisi olduğunu ispat etmiştir (Cao, 2022; Christensen ve ark, 2019). MDB tedavisinde, yaşama ait birçok alanı içeren gerçek ve uzun süreli iyileşmenin hedeflendiği yeni tedavi stratejilerine duyulan ihtiyaç her geçen gün daha da fazla karşılanıyor olsa da halen yeni araçlara ihtiyacımız devam etmektedir. Bu bağlamda yeni tedavi araçlarının günlük klinik uygulamalarda ve tedavi kılavuzlarında değişikliklere neden olması beklenen bir durumdur. 

Prof.Dr.Cengiz Akkaya

KAYNAKLAR

Bosc M, Dubini A, Polin V (1997). Development and validation of a social functioning scale, the Social Adaptation Self-evaluation Scale. Eur Neuropsychopharmacol Apr; 7 (suppl 1): s57-70.

Broadhead WE, Blazer DG, George LK ve ark. (1990). Depression disability days and days lost from work in a prospective epidemiologic survey. JAMA, 264: 2524-25278.

Cao B, Xu L, Chen Y, Wang D ve ark. (2022). Comparative efficacy of pharmacological treatments on measures of self-rated functional outcomes using the Sheehan Disability Scale in patients with major depressive disorder: a systematic review and network meta-analysis. CNS Spectrums, 27(4): 428–436.

Christensen MC, Sluth LB, McIntyre RS (2019). Validation of the University of California San Diego Performance-based Skills Assessment (UPSA) in major depressive disorder: replication and extension of initial findings. J Affect Disord, 245: 508–516.

Dubini A, Bosc M, Polin V (1997a). Noradrenaline selective versus serotonin selective antidepressant therapy: differential effects on social functioning. JPsychopharmacol, 11 (4 suppl): s17-23.

Dubini A, Bosc M, Polin V (1997b). Do noradrenalina and serotonin differentially effect social motivation and behaviour? Eur Neuropsychopharmacol Apr, 7 (suppl 1): s49-55.

Giller EG, Bialos D, Riddle MA ve ark. (1988). MAOI treatment response: multiaxial assessment. J Affect Disord, 14: 171-175.

Healy D (1998). Reboxetine, fluoxetine and social functioning as an outcome measure in antidepressant trials; implications. Primary Care Psychiatry, 4: 81-89.

Healy D, Healy H (1998). The clinical profile of reboxetine: does it involve the putative neuro-biological substrates of wellbeing? Affect Disord, 51: 313-322.

Healy D (2000). The assessment of outcomes in depression: Measures of social functioning. Rev Contemp Pharmacother, 11: 295-301.

Johnson J, Weissman MM, Klerman G (1992). Service utilization and social morbidity associated with depressive symptoms in the community. JAMA, 267: 1478-1483.

Keller M (2001). Role of serotonin and noradrenaline in social dysfunction: a review of data on reboxetine and the Social Adaptation Self-evaluation Scale (SASS) General Hospital Psychiatry, 23: 15-19.

Kessler RC, Mc Gonagle KA, Zhao S ve ark. (1994). Lifetime and 12-month prevalence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United States. Results from the National Comorbidity Survey. Arch Gen Psychiatry, 51: 8-19.

Massana J (1998). Reboxetine versus fluoxetine: an overview of efficacy and tolerability. J Clin Psychiatry 59 (suppl).

McIntyre RS, Lee Y, Mansur RB (2015). Treating to target in major depressive disorder: response to remission to functional recovery. CNS Spectrums, 20: 20–30.

Mintz J, Mintz LI, Arruda J ve ark. (1992). Treatments of depression and the functional capacity to work. Arc Gen Psychiatry, 49: 761-768.

Paykel E (1998). Social functioning and the depressed patient. Int J Psych Clin Pract, 3(suppl 1): s9-11.

Tranter R, Healy H, Cattell D ve ark. (2002). Functional effects of agents differentially selectivr to noradrenergic or serotonergic systems. Psychological Medicine, 2 (3): 517-524.

Wells KB, Stewart A, Hays RD ve ark. (1989). The functioning and well-being of depressed patients. J Am Med Assoc, 262: 914-919.

Weissman MM. Paykel ES (1974). The depressed woman: a study of social relationships. Chicago University of Chicago Pres.

Weissman MM (1997). Beyond symptoms: social functioning and the new antidepressants. J Psychopharmacol, 11(suppl): s5-8.

Zejun Li, Shouhuan Liu, Qiuxia Wu ve ark (2023). Effectiveness and Safety of Vortioxetine for the Treatment of Major Depressive Disorder in the Real World: A Systematic Review and Meta-Analysis. International Journal of Neuropsychopharmacology, 26: 373–384.