Amfetamine bağlı psikiyatrik bozukluklar II

Madde kullanımıyla ilgili ikna edici bir öykü vermek istemeyen veya sağlayamayan hastalar için idrar veya kanda toksikolojik tarama yararlı olabilir. Tam elektrolit paneli, serum laktat, BUN/kreatinin, kreatin fosfokinaz, pıhtılaşma faktörleri, tiroid fonksiyon testleri ve hepatik enzimlerin tümü kontrol edilmelidir. Elektrokardiyogram, taşikardi hastalarında ritmin belirlenmesi ve buna bağlı iskemi açısından faydalıdır. Göntgen, ilişkili travma, pnömotoraks, pnömomediastinum veya pnömoniyi dışlamaya yardımcı olur. Potansiyel felçler, damar diseksiyonları ve karın içi veya göğüs içi patolojiler için bilgisayarlı tomografik görüntüleme düşünülebilir (Bozkurt ve ark. 2019; Mullen ve ark. 2023).

Genellikle akut ajite psikotik hastalar birinci basamak ajanlar olarak intravenöz benzodiazepinlerle (lorazepam, diazepam veya midazolam) tedavi edilir. Ancak ikinci basamak bir ajana ihtiyaç duyulursa risperidon, haloperidol, ziprasidon ve olanzapin gibi antipsikotik ilaçlar amfetaminle ilişkili psikozun tedavisinde başarılı olmuştur. Metoprolol ve labetalol gibi lipofilik beta blokerler de ajitasyonun ve hiperadrenerjik yaşamsal belirtilerin giderilmesinde başarıyla kullanılmıştır (Richards ve ark. 2015).

Klinisyenler, idrar veya serum toksikolojisini beklerken amfetaminle ilişkili olduğundan şüphelenilen psikiyatrik bozuklukların tedavisini asla ertelememelidir. Psikotik belirtilerin gerilemesi genellikle yoksunlukla bir hafta içinde düzelir. Bu, amfetaminle ilişkili psikiyatrik bozuklukların çoğunun, uzun süreli farmakolojik tedaviye ihtiyaç duymadan, hastaların destek sistemini güçlendirmek için alkolden uzak durma ve bilişsel davranışçı terapi ile 12 adımlı programlarla (Anonim Alkolikler, Adsız Narkotikler) birleştirilmesiyle çözüldüğünü göstermektedir (Härtel-Petri ve ark. 2017; Wodarz ve ark. 2017; Bhatt 2016).

Sempatomimetik zehirlenme ile başvuran hastalarda akla gelmesi ile amfetaminle ilişkili psikiyatrik bozuklukların tanısı konabilir. Bunlar taşikardi, hipertansiyon, midriyazis, hipertermi ve ajitasyonu içerir. Birçok doz aşımı ve zehirlenme, amfetaminlerle ilişkili olanlara benzer belirtilere sahiptir, ancak hatırlanması gereken birkaç önemli nokta vardır. Antikolinerjik toksisite ile hastalarda terleme değil anhidroz görülür. Ayrıca eylemin süresi de önemli bir husustur. Kokain gibi diğer psikostimülanların yarı ömürleri amfetaminlerden daha kısadır (yaklaşık 10 saate karşılık bir saat). Monoamin oksidaz inhibitörleri, nöroleptik malign sendrom (NMS) ve serotonin sendromu gibi diğer zehirlenmelerin ayırt edilmesi çok daha zordur ancak tipik olarak amfetaminlerde görüldüğü kadar ajitasyon ve/veya psikoz yaratmazlar. Hipertermi ve sıcak çarpması sıklıkla öyküden ayırt edilebilir, ancak hastalarda değişen derecelerde konfüzyon, anhidroz veya terleme olabilir. Tirotoksikoz ve feokromasitomalar hiperadrenerjik semptomlarla ortaya çıkabilir ve ayrıca sırasıyla tiroid uyarıcı hormon (TSH), serbest T3, T4 ve plazma metanefrin veya 24 saatlik idrar katekolaminleri ile tanımlanabilir. Aynı anda farklı maddelerin birlikte kullanımı yaygındır ve muhtemelen karışık zehirlenme belirtileri nedeniyle tanı gecikebilir (Bozkurt ve ark. 2019; Mullen ve ark. 2023).

Şizofrenik psikozla karşılaştırıldığında, amfetamine bağlı akut psikozun daha hızlı iyileşme gösterdiği görülmektedir. Aynı zamanda maddeden uzak durmak da iyileşmeyi sağlıyor görünmekte, ancak bu iyileşme tamamlanmayabilir Ujike ve Sato 2004; Yen ve ark. 2001). Japonya'daki araştırmalar, amfetaminin neden olduğu psikozun aslında çok daha uzun, hatta birkaç yıla varan bir iyileşme süresine sahip olabileceğine dair kanıtlar göstermektedir (Grelotti ve ark. 2010).

Hastalarda intihar veya cinayet düşünceleri de dahil olmak üzere çeşitli akut psikiyatrik tablolar olabileceğinden, yakın takip hayati önem taşımaktadır. Bu alt grupta kişiler arası şiddet ve kendine zarar verme riski yüksektir ve sağlık personeli yakın mesafedeyken dikkatli olmalıdır. Bu hastaların sonuçları psikiyatrik bozukluğun ciddiyetine ve diğer eşlik eden hastalıklara bağlıdır. Daha sonrasında amfetamin kullanmayan hastalar için prognoz iyidir. Ancak bu hastaların çoğunda ek psikiyatrik bozuklukları da olduğundan çoğu zaman tedaviye uyum sağlanamamaktadır. Birçoğu takip sırasında kaybolabilir ve sonunda hapsedilmeye yol açan yasal sorunlarla karşılaşabilirler (Jones ve ark. 2018; Wang ve ark. 2017)

Prof. Dr. Cüneyt Evren

KAYNAKLAR

Bhatt M, Zielinski L, Baker-Beal L, et al. Efficacy and safety of psychostimulants for amphetamine and methamphetamine use disorders: a systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2016;5(1):189. 

Bozkurt M, Evren C, Eslek A (2019) Amfetamin ve Metamfetamin: Köşede Bekleyen Sorun. Evren C. (Editör). Alkol Madde Kullanım Bozuklukları Temel Başvuru Kitabı. Ankara: BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti.

Grelotti DJ, Kanayama G, Pope HG. Remission of persistent methamphetamine-induced psychosis after electroconvulsive therapy: presentation of a case and review of the literature. Am J Psychiatry. 2010;167(1):17-23.

Härtel-Petri R, Krampe-Scheidler A, Braunwarth WD, et al. Evidence-Based Guidelines for the Pharmacologic Management of Methamphetamine Dependence, Relapse Prevention, Chronic Methamphetamine-Related, and Comorbid Psychiatric Disorders in Post-Acute Settings. Pharmacopsychiatry. 2017;50(3):96-104. 

Jones R, Woods C, Usher K. Rates and features of methamphetamine-related presentations to emergency departments: An integrative literature review. J Clin Nurs. 2018;27(13-14):2569-2582. 

Mullen JM, Richards JR, Crawford AT. Amphetamine-Related Psychiatric Disorders. 2023 Jun 8. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–. PMID: 29493990.

Richards JR, Albertson TE, Derlet RW, et al. Treatment of toxicity from amphetamines, related derivatives, and analogues: a systematic clinical review. Drug Alcohol Depend. 2015;150:1-13. 

Ujike H, Sato M. Clinical features of sensitization to methamphetamine observed in patients with methamphetamine dependence and psychosis. Ann N Y Acad Sci. 2004;1025:279-87.

Wang L, Min JE, Krebs E, et al. Polydrug use and its association with drug treatment outcomes among primary heroin, methamphetamine, and cocaine users. Int J Drug Policy. 2017;49:32-40.

Wodarz N, Krampe-Scheidler A, Christ M, et al. Evidence-Based Guidelines for the Pharmacological Management of Acute Methamphetamine-Related Disorders and Toxicity. Pharmacopsychiatry. 2017;50(3):87-95. 

Yeh HS, Lee YC, Sun HJ, Wan SR. Six months follow-up of patients with methamphetamine psychosis. Zhonghua Yi Xue Za Zhi (Taipei). 2001;64(7):388-94.