Metamfetamin ve 3,4-metilendioksimetamfetamin (MDMA) gibi amfetaminler, merkezi sinir sistemi (MSS) ve periferik dolaşımda katekolaminerjik etkilere neden olan fenetilaminler adı verilen bir bileşik sınıfına aittir. Amfetamin ilk olarak 1893 yılında astım ve üst solunum yolu tıkanıklığını tedavi etmek için üretildi ancak son yüzyılda tıbbi alanda endikasyonları ve kullanımı arttı. Günümüzde amfetaminler klinik olarak kısa süreli obezite, narkolepsi ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavisinde kullanılmaktadır. Amfetaminler eğlence amaçlı kullanım için gizli laboratuvarlarda aseton, kırmızı fosfor, sodyum hidroksit, sülfürik asit, amonyak, toluen gibi yaygın ev malzemelerinin yanı sıra reçetesiz satılan ilaçlar, efedrin ve psödoefedrin kullanılarak kolayca üretilmektedir (Bertol ve ark. 2018; Unadkat ve ark. 2019).
Amfetamin uygulama yolları inhalasyon, intravenöz, intramüsküler veya transmukozal (oral/nazal) olabilir. Doruk plazma seviyeleri, intravenöz uygulama yoluyla 5 ila 10 dakika arasında ve transmukozal olarak alındığında 2 ila 3 saate kadar değişebilir. Semptomlar genellikle doza ve potansa bağlı olarak saatler veya günler sürer ve msadde vücuttan atıldıktan sonra dağılır. Amfetamin intoksikasyonuyla ilişkili akut semptomlar göz önüne alındığında, klinisyenin amfetaminle ilişkili psikozu birincil mental bozukluğun akut psikozundan ayırt etmesi zordur. Çoğu kişi, amfetamin kullanımını takip eden psikozun, şizofrenide en sık gözlenen kötülük görme sanrıları, görsel halüsinasyonlar ve akut psikoza benzeyen semptomlarla karakterize olduğu konusunda hemfikirdir (Mullen ve ark. 2023).
Yüksek dozaj ve günlük kullanım maddenin yol açtığı psikoz riskinin daha yüksek olmasıyla ilişkilidir. Amfetaminler bilişsel düşünce sürecini bozar, bu da akut psikoza öncülük eder. Bu, amfetamin kullanımına bağlı devam eden bozulmanın psikozun öncüsü olduğunu düşündürmektedir.
Amfetamin kullanım bozukluğu olan ve madde bağımlılığı tedavi merkezlerine giden hastaların yasal sistem tarafından sevk edilme olasılıkları, diğer tüm madde kullanım bozukluklarının birleşimine sahip hastaların toplamından daha yüksektir (%59'a karşılık %38). Amfetamin kullanıcılarının uzun süreli tedaviye ihtiyaç duyma olasılığı da diğer madde kullanıcılarına göre iki kat daha fazladır (%17'ye karşılık %8). Bazı çalışmalar, amfetamine bağlı psikoz hastalarının yaklaşık %30'unun zamanla birincil psikozla sonuçlandığını ileri sürmektedir (Mullen ve ark. 2023).
Akut amfetamin kullanımı sonucunda ortaya çıkan psikoz, sempatomimetik bir zehirlenme gibi ortaya çıkabilir. Ajitasyon, paranoya ve psikoz belirtileri ön planda olması nedeniyle yaşamsal belirtilerin ve ayrıntılı öykünün alınması zordur. Taşikardi, hipertansiyon ve psikozu olan her hastada tanı düşünülmelidir. Mümkünse öykü, uygulama yoluna, dozaja (kullanım miktarı ve sayısı) ve zaman çerçevesine odaklanmalıdır. Çoğu kullanıcı sıklıkla sedatifler (alkol, opioidler, benzodiazepinler, esrar) kullandığından, klinisyenler semptomları ayırt etmeye yardımcı olmak için bilerek ya da bilgisi dışında birlikte kullanımları sorgulanmalı ve araştırılmalıdır. Ajitasyon veya psikoz mevcutsa, hastanın ve sağlık personelinin korunması her zaman dikkate alınmalıdır (Voce ve ark. 2019; Mullen ve ark. 2023).
Fizik muayene bulguları genellikle yetersiz beslenen, darmadağınık, değişken ruh hali veya davranış değişiklikleri olan bir kişiyi yansıtır. Taşikardi, hipertansiyon, hipertermi ve terleme, amfetamin kullanımında görülen belirgin sempatomimetik belirtilerden bazılarıdır. Parazitoz sanrıları nedeniyle ciltte soyulmalar çok yaygındır ve "deri yolma" sıklıkla prurigo nodularis ile sonuçlanır. Ağız içi muayenede çürümüş diş minesi ve genellikle "meth ağzı" olarak adlandırılan iltihaplı diş eti ortaya çıkar. Bunun nedeni kötü ağız hijyeni, tükürük salgısının azalması ve diş gıcırdatmadır. Hastalar ayrıca koreiform hareketler veya diğer tekrarlayan eylemler de gösterebilir. Akut ve kronik kullanım paranoid sanrılar, halüsinasyonlar, ruh hali değişimleri, cinayet veya intihar düşünceleri ve psikoz ile ilişkilidir (Bozkurt ve ark. 2019; Mullen ve ark. 2023).
